ngày nghìn lẻ một

 Nhìn thấy những cuốn sách của tôi trên bàn,Sam hỏi tôi liệu Pier Paolo Pasolini đã chết chưa. Và khi nào. Và làm thế nào. Tôi trả lời và, đối với câu hỏi cuối cùng, gợi lên ba giả thuyết mà đối với tôi dường như là những giả thuyết chính: bởi vì anh ấy đã làm phiền quá nhiều người, bởi vì anh ấy là người đồng tính luyến ái, bởi vì anh ấy đã có một cuộc gặp gỡ chết người. Và sau đó, tôi nói về Salò , bộ phim vừa được phát hành ngay trước khi Pasolini qua đời, tôi nói với Sam Salò là gì, về Sade, chủ nghĩa phát xít và sự kết thúc của Mussolini, sau đó tôi trích dẫn Moretti: non so perché ma non ero mai stato nel posto dove è stato ammazzato Pasolini, mở ra khúc bi tráng đẹp nhất của điện ảnh. Nói với con bé rằng tất cả những điều này con bé sẽ thấy sau vì Salò, đây không phải là phim dành cho trẻ em, trước khi nói thêm: nhưng đây có phải là phim dành cho người lớn không? Chắc là không. Phim người lớn là gì? Tôi không biết. Chẳng lẽ một ngày mình từng biết rồi quên? Chúng ta liệu có thể có những ý tưởng cụ thể về mọi thứ không? Với ý nghĩ rằng tôi không thuộc thời đại của mình, tôi bị xâm chiếm bởi một cảm giác ngọt ngào và một nỗi thống khổ lớn. Tôi có phải là kẻ mạo danh không? Nhưng tôi đang cố lợi dụng ai? Trong ổ cứng lưu trữ của mình, tôi tìm thấy một văn bản mà tôi đã viết để đọc nó ở Huế, vào ngày 9 tháng 7 năm 2016, trong một ngày dành riêng cho Pasolini. Tôi đọc lướt qua và tự nhủ mình sẽ dán nó vào đây, hôm nay tôi không có gì hay hơn để nói. Nó được gọi là "Hành trình đến Ý":

1. Máy pha cà phê của bố tôi

Vài năm trước, mẹ và tôi đã mua một chiếc máy pha cà phê cho bố tôi trong một chuyến đi châu Âu theo lời mời của người dì. Đó là ở một thành phố nằm ở rìa của một vùng nước khá lớn (370 km 2khoảng). Nếu tôi nhớ quá chi tiết về món hàng này, thậm chí cho đến tận ngày nay, và địa điểm mua nó, thì đó không phải vì tính nguyên bản của nó; một máy pha cà phê ở Ý thì ngược lại. Không, tôi muốn nói rằng đó là vì nó thiếu độc đáo; vì sự tầm thường của nó. Đúng là tôi muốn tặng bố một chiếc máy pha cà phê, nhưng tôi có thể mua nó ở bất cứ đâu. Có lẽ sẽ tốt hơn nếu tôi mua nó ở bất cứ đâu, bất cứ nơi nào hơn là ở đây. Bây giờ, ngay cả khi tôi không đến đây để làm điều này, tôi tin rằng không có nơi nào tốt hơn để làm điều đó, rằng có một loại hoàn hảo ở đó, một sự hoàn hảo trong sự tầm thường; sự hoàn hảo của tầm thường.

Chính xác là chúng tôi đã không quyết định đến đây, Mẹ và tôi, vào mùa hè năm đó. Chúng tôi đã đi theo một đường hơi cong giữa Genoa và Trieste (Genoa - Mantua - Padua - Ferrara - Trieste). Và trên đường đến Pháp, trên đường trở về từ Trieste, nơi mà chúng tôi thấy rất buồn, nhưng rất đẹp, rất xa lạ chốn châu Âu này, chúng tôi dừng lại ở Sirmione, một thị trấn của Áo bên bờ hồ Garda của Ý. Nó nhớp nháp và nóng nực. Và sau khi nằm dài bên hồ bơi được chia sẻ bởi tất cả những người dân của khu nhà trọ nơi chúng tôi đang ở, ăn những lát dưa hấu và uống trà đá - như những khách du lịch đích thực mà chúng tôi thực sự là - chúng tôi đi xe bus một vòng và chúng tôi đã dừng lại ở đó , đã đọc tên của thị trấn trên biển báo đường.

Đó là nơi tôi mua máy pha cà phê cho bố tôi. Chúng tôi đã đi bộ vài phút trên bến cảng và sau đó chúng tôi rẽ vào một con phố song song — tôi nghĩ ký ức của mình là chính xác, nhưng có lẽ tôi chỉ đang tưởng tượng ra tất cả những điều đó — một con phố song song, do đó chúng tôi đã thực hiện giao dịch mua bán  này. Và theo một cách nào đó, không có gì khác để làm vì không có gì khác ở đó. Kể từ nay, nó không còn chỉ là một cái tên, một cái tên chắc chắn mang trong nó tất cả những ý nghĩa mà người ta có thể hình dung rõ ràng, mà là một cái tên rỗng tuếch, một thứ hư vô dị thường, nếu tôi dám nói như vậy. Chính vì sự hư vô này mà tôi cảm thấy thật hoàn hảo khi làm một điều gì đó thật tầm thường ở Salò. Sau đó ? Sau đó, chúng tôi rời đi.

Kể cả khi bố tôi mất, mỗi lần tôi nhìn chiếc bình cà phê mà ông không dùng - kiểu dáng không hợp với ba, bố nói với tôi vào một ngày nào đó - và nếu tôi muốn thì tất nhiên có thể lấy đi, tôi nghĩ về thành phố nơi chúng tôi đã đến và hư vô dị thường rất nhanh chóng được bao phủ bởi một mạng lưới các ý nghĩa gắn liền với đối tượng, tất cả những gì nó là, nhiều hơn vẻ ngoài của nó.

2. Hai vụ tự tử

Có thể nói rằng có hai vụ tự sát trong tác phẩm của Pasolini; hai vụ tự tử gần như giống hệt nhau, ngoại trừ kết cục của chúng. Đầu tiên là trong Mamma Roma . Sau cái chết của Ettore, người mẹ không thể vượt qua nỗi đau, đã cố gắng ném mình ra khỏi một trong những cửa sổ của căn hộ của mình. Nhưng cô cuối cùng bị kiềm hãm khỏi cú nhảy này. Thứ hai là trong Salò hoặc 120 ngày của Sodom: Người nghệ sĩ dương cầm ngừng chơi. Cô leo cầu thang, mở cửa sổ phòng ngủ, nhìn ra ngoài. Một cử chỉ kinh hoàng. Một tiếng thở dài kinh hoàng. Cô ném mình ra ngoài cửa sổ. Cơ thể nàng rơi xuống đất.

Hai vụ tự sát đối xứng này, gần như ở hai cuối tác phẩm của Pasolini, mang hai ý nghĩa hoàn toàn khác nhau. Trong Mamma Roma, xã hội kìm hãm cá nhân. Ngay cả khi cô ấy chịu trách nhiệm về cái chết của Ettore, người không tìm được vị trí của mình trên thế giới, cô ấy vẫn tiếp tục sống cùng những cá nhân chấp nhận cô ấy bất chấp mọi thứ, những người, bất kể tình trạng của họ, được hòa nhập vào cơ thể lớn hơn chính họ mà họ hình thành với các đồng loại của họ. Ở Salò, ngược lại, xã hội hủy diệt mọi thứ, biến thế giới thành đống đổ nát bẩn thỉu, làm suy thoái các cá nhân, giảm giá trị chúng xuống thành hàng loạt, bầy chó hay bầy cừu, không gì kìm hãm được. Cơ thể của các cá nhân đã bị lãng quên, họ không còn sự tồn tại của riêng mình, họ chỉ là đồ vật, bị đẩy đến giới hạn cuối cùng của họ, các yếu tố của một trò chơi được tinh chế xuất sắc, trò chơi tinh tế nhất hiện có, trò chơi Cự tuyệt. Sự tuôn trào, bi kịch của Mamma Roma không còn ý nghĩa ở Salò . Âm nhạc dừng lại, và cái chết xảy ra.

Nếu phải chú ý đến âm nhạc trong các tác phẩm mà chúng ta xem hoặc đọc, thì chúng ta cũng phải chú ý nhiều đến thời điểm nó dừng lại. Trong Hoá thân của Kafka, thời gian cuối cùng của Gregor trùng với phần cuối của bản nhạc, với việc anh ta ngắt đoạn độc tấu vĩ cầm của Grete, em gái anh ta, và sự ngắt quãng này thật không thể chịu nổi. Gregor không ghê tởm hơn, đáng ghét hơn ở phần cuối so với phần đầu của câu chuyện. Nhưng chính khi tình trạng của anh ta vượt ra ngoài vẻ ngoài buồn nôn đơn giản của mình để làm gián đoạn cuộc sống của các thành viên khác trong gia đình, thì anh ta phải loại bỏ chính mình, anh ta phải bị loại bỏ. Từ chối làm gián đoạn âm nhạc. Miễn là có âm nhạc, cuộc sống vẫn tiếp diễn. Khi nó dừng lại, nó thực sự kết thúc. Đó là phần cuối của câu chuyện, phần cuối của bộ phim, của thế giới. Điều làm gián đoạn nó là sự gián đoạn của những gì chúng ta chưa nhận thức rõ ràng cho đến bây giờ, nhưng đột nhiên, giống như một sự cố ngắn mạch hoặc một ánh sáng tiêu cực, phá vỡ nhịp điệu của những ngày, bất kể chốn địa ngục như nó đang vốn là. Đến một lúc nào đó không còn tiếp tục được nữa vì đã quá nhiều. Đây cũng không phải là lúc mọi thứ bị phá hủy. Sự dư thừa này đến sau đó, khi mọi thứ đã bị phá hủy. Mọi thứ đã bị hủy diệt, nhưng thói quen, cách sống, cách cư xử của chúng ta được học và lặp đi lặp lại một cách khéo léo từ thời thơ ấu đã ngăn cản chúng ta nhận thức được điều đó. Đoạn cuối của bản nhạc là đoạn cuối của bi kịch, là đoạn kết của một thời đại, một thế giới không còn hình hài, không còn ý nghĩa.  Salò mô tả sự vắng mặt của thế giới, thời điểm mà xã hội, bằng cách không tích hợp cá nhân vào khối lượng của nó, tự hủy hoại chính nó. Vì vậy, trong hiện thực, không còn ai giữ bạn lại khi bạn nhảy ra khỏi cửa sổ.

3. Lịch sử hay niềm đam mê

Trong quá trình quay phim Salò , Pier Paolo Pasolini tuyên bố rằng ông muốn chứng minh qua bộ phim này sự không tồn tại của lịch sử. Ông cũng nói về sự vô chính phủ của quyền lực, nhưng điều khiến tôi chú ý hơn hết là ý tưởng về sự không tồn tại của lịch sử. Chắc chắn là vì câu nói này đã gây ấn tượng buồn cười với tôi, có thể là do tôi không hiểu nó, có thể là vì nó không có ý nghĩa rõ ràng, hoặc ít nhất là trực quan đối với tôi.

Người ta có thể phủ nhận ý tưởng về sự tiến bộ - về sự phát triển liên tục trong thời đại tri thức, về sự cải thiện không ngừng các điều kiện sống, về định hướng của lịch sử nếu không phải là hướng tới mục tiêu, nếu không phải là kết thúc, thì ít nhất là hướng tới một mục tiêu, luôn được hiện thực hóa, về một niềm hạnh phúc luôn lớn hơn - nhưng ý tưởng về lịch sử như một chuỗi các sự kiện liên kết với nhau dường như thật khó để phản đối đối với tôi. Phải có một cái gì đó khác, một cái gì đó hơn thế nữa nếu bạn hiểu ý tưởng của Pasolini như tôi đã làm thì nó chỉ hoặc tầm thường hoặc vô lý. Đối phó với những điều ngớ ngẩn hoặc tầm thường không hấp dẫn tôi. Phải có một cái gì đó khác, một cái gì đó hơn thế nữa.

Và sau đó, để cách li khỏi sự giải phẫu ý nghĩa cho ý tưởng này, tôi nhớ đến đoạn cuối bài thơ của Pasolini, The Ashes of Gramsci. Trong bài thơ này, ai đó — đó là Pier Paolo Pasolini, nhưng thực tế có thể là bất kỳ ai, và điều này rất quan trọng — trong bài thơ này, ai đó đi bộ trong cái gọi là nghĩa trang của người Anh, nằm ở quận Testaccio của Rome ở Đầu xuân. Nhưng thời tiết không phải là mùa xuân. Thời tiết xấu. Chúng ta có xu hướng giễu cợt thời tiết quá mức, coi đó chỉ là một chi tiết tầm thường, chỉ ý nghĩa với những người tí hon. Trong The Ashes of Gramsci, chính hiện tượng khí hậu giai thoại này đã làm nảy sinh một kinh nghiệm, kinh nghiệm làm nên bài thơ, tạo cho nó động lực và ý nghĩa của nó. Vì mọi thứ có mặt trong “tháng năm mùa thu” này mà cảm nhận của nó mở ra nhịp điệu cho bài thơ. Tháng Năm năm 1954 này không như lẽ ra phải thế, và vì không như vậy nên người ta nhớ đến một tháng Năm khác, không còn nữa, “Tháng Năm nước Ý”, có lẽ là tháng Năm mà tờ báo L'ordine nuovo xuất hiện lần đầu tiên vào ngày 1 tháng 5 năm 1919, trong đó Antonio Gramsci vẫn có thể đặc biệt tuyên bố rằng thế giới đang tự cứu mình.

Thời tiết, nghĩa trang, không khí bi thương, mất đi một ý nghĩa, một hy vọng, một niềm tin còn có thể có trong quá khứ, tháng năm, đó là tất cả những gì làm nên bài thơ. Cho đến khi nó kết thúc, khi Pasolini tuyên bố:

Cuộc sống xào xạc, và những người

lạc lối trong nó, đánh mất nó mà không chút hối tiếc,

vì nó lấp đầy trái tim họ: chúng ta thấy họ tận hưởng

buổi tối, trong sự khốn khổ của họ: và, mạnh mẽ,

trong những kẻ yếu đuối này, đối với họ, huyền thoại

được tái hiện... Nhưng tôi, với trái tim tỉnh táo

của một kẻ chỉ biết sống trong lịch sử

, liệu giờ đây có thể làm việc với niềm đam mê thuần túy

khi tôi biết rằng lịch sử của chúng ta đã kết thúc?

Do đó, làm thế nào để không nghĩ rằng những gì Pasolini muốn cứu chuộc bằng cách quay phim Salò, chính niềm đam mê thuần túy này mới có thể khiến chúng ta đi đến hành động? Làm sao không nghĩ rằng thà hy sinh lịch sử còn hơn hy sinh đam mê? Nói tóm lại, thà tự cứu mình còn hơn cứu lịch sử, điều chưa bao giờ mang lại lợi ích gì cho chúng ta.

4. Muỗi và khách du lịch

Ở Sirmione, chúng tôi được khuyên nên đóng cửa sổ trước khi màn đêm buông xuống do số lượng lớn muỗi từ đó xâm chiếm bờ hồ vào mùa hè. Tôi, tất nhiên, tôi đã thử xem điều đó có đúng không, và khi tôi đi ra ban công nhỏ của căn phòng của chúng tôi trong khu nhà trọ, tôi thấy mình bị bao vây bởi một đám mây hút máu. Trước khi quay trở lại phòng, tôi đã đứng đó một lúc, nhìn những thứ màu xanh lá cây kêu vo vo quanh một tia sáng nhỏ nhất. Mặt khác, ở Sirmione, không ai cho chúng tôi một lời khuyên dù là nhỏ nhất về việc làm thế nào để tránh những đám du khách người Áo đổ xô đến hồ vào mùa hè. Họ cũng đến khi màn đêm buông xuống, trẻ trung, giàu có, đỏm dáng và ồn ào, uống rượu,  và sau đó họ rời đi trên chiếc xe đua Đức của mình. Ở Salò, tôi đã thấy những người lớn tuổi trong số họ, tất nhiên không còn ồn ào nữa, mà chỉ đỏ rực, đi đi lại lại trên những con đường của khu nghỉ mát nhỏ bên bờ biển, như thể đó là một thành phố trong số nhiều thành phố khác, nơi bạn dừng chân trong một chuyến du ngoạn trên biển hoặc những khu hồ nước.

“As if it was a city like any other”, tôi nhớ rằng, câu này, tôi đã tự nói với chính mình khi đi dạo trên đường phố Salò, và hôm nay khi nghĩ lại, tôi tự nhủ rằng, vâng, tất nhiên, đó là một thành phố như bao thành phố khác. Là thế đấy: chúng ta không bỏ rơi địa danh, trái lại, chúng ta thà chôn vùi chúng dưới vô vàn diễn ngôn cho đến khi chúng chẳng còn ý nghĩa gì nữa vì đã quá xa rồi, vì thời gian đã qua rồi, rằng nó không còn là vấn đề, nếu tôi có thể nói như vậy, về những ẩn dụ đã chết. Dù sao đi nữa, cuộc sống đã tiếp tục quá trình và quyền của nó, mọi thứ bắt đầu lại, và tại một thời điểm nhất định, mọi thứ tiếp diễn như không gì đã từng xảy ra.

Ý tưởng rằng một ngày nào đó quá khứ không còn xảy ra nữa, rằng một ngày nào đó quá khứ sẽ biến mất và đơn giản trở thành một loạt các dấu hiệu im lặng, những dấu hiệu đòi hỏi nỗ lực to lớn để khiến chúng nói một ngôn ngữ mà càng ngày càng không ai hiểu được, ý tưởng này, tôi đồng ý rằng điều này có vẻ gây sốc. Tuy nhiên, chỉ cần đi bộ trong thành phố này hoặc thành phố kia để nhận ra rằng nó là như vậy, chắc chắn sẽ như vậy. Cả thế giới sẽ trở thành một điểm thu hút khách du lịch, và chúng ta không thể làm gì được. Vì, hoặc là quá khứ mờ dần và biến mất; nếu không thì nó được biến thành một bảo tàng. Trong mọi trường hợp, quá khứ đã được định sẵn là chết đi, và sẽ không còn gì của nó ngoại trừ những dấu vết đã mất hết ý nghĩa và vĩnh viễn xa lạ với chúng ta.

5. Mỏng đi

Dù lịch sử có thể là gì, nó tồn tại hay không tồn tại – xét cho cùng, nó có thể không liên quan – đó là về những ký ức, và sau đó là những trải nghiệm. Một số thành phố vẫn giống như nơi của một ký ức: chúng tôi nhớ rằng có điều gì đó đã xảy ra ở đó, và thỉnh thoảng chúng tôi thậm chí còn nhớ đến chúng, nhưng giữa mỗi thời điểm này, không có gì tồn tại ngoại trừ sự lãng quên. Ngược lại, ở các thành phố khác, ta tạo ra những trải nghiệm. Nó là kết quả của sự kết hợp giữa thời gian và địa điểm thuận lợi. Tuy nhiên, chúng ta không nhớ một trải nghiệm, chúng ta làm sống nó, nghĩa là nó kéo dài, thời gian và địa điểm nơi nó diễn ra mở rộng và bằng cách nào đó tưới tẩm cuộc sống. Nó vừa nhỏ hơn vừa lớn hơn nhiều so với lịch sử.

Nhỏ hơn nhiều bởi vì một trải nghiệm chỉ liên quan đến một người duy nhất, không phải theo tính chất riêng tư, mà nó xuất phát từ cá nhân đã tạo ra nó, người tạo ra nó; nó phụ thuộc vào anh ta và cũng phụ thuộc vào anh ta rằng nó có thể tác động đến những người khác ngoài anh ta.

Lớn hơn nhiều so với lịch sử bởi vì một trải nghiệm đang thay đổi cuộc sống, không phải bởi một sự mặc khải đen tối và khó tả nào đó, mà là bởi sự thay đổi quan điểm. Lịch sử thay đổi cuộc đời con người, nhưng cuộc đời thay đổi lại là chuyện khác. Đó là một khoảng trống. Một sự bù trừ không tự gây ra, không ai là nguyên nhân. Nó xảy ra. Bạn phải sẵn sàng, đúng lúc và đúng chỗ.

Tôi tin rằng, trong bài thơ của Pasolini, hành động của niềm đam mê thuần khiết chính là cuộc sống. Làm sao tôi có thể sống với nhận thức rằng lịch sử mà tôi là người thừa kế đã qua? Câu trả lời cũng có thể viết lại: Tôi luôn là người thừa kế của một lịch sử đã hoàn thành. Người ta phải tìm ra sức mạnh để sống mục đích này, mỗi ngày, mục đích này, nghĩa là phát minh ra một thứ chưa từng xảy ra, vào bất kỳ lúc nào, để tạo thêm trải nghiệm cho mình. Đây không phải là đạo đức cho con người, nó là đạo đức cho cá nhân. Và không hề làm chúng ta thất vọng, ý tưởng rằng lịch sử đã kết thúc, rằng lịch sử luôn luôn kết thúc, ý tưởng này sẽ khiến chúng ta hạnh phúc. Chúng ta luôn đến sau, chúng tôi luôn sống sau đó. Nhưng nếu mọi thứ đã kết thúc, nếu mọi thứ hoàn toàn đã qua, thì mọi thứ đều khả dĩ.