"Thomas l'obscur", lần đầu tiên tôi phải mất mười bốn tháng để đọc 60 trang mỏng manh này.
Từ phạm trù đến ngôn ngữ, mối quan hệ giữa tôi (dù tôi có viết hay không) và phạm trù/ngôn ngữ. Nếu nói rằng suy nghĩ chính là phản tư (không phải "Tôi tư duy nên tôi tồn tại", mà là "Tôi phản tư nên tôi tồn tại"), như một dạng – có thể theo thứ tự logic hoặc giả định về thời gian, tức là, sự xuất hiện theo thứ tự không phải là do tính tuyến tính của văn bản (theo Flusser, điều tiếp theo xuất hiện là ý thức lịch sử, rồi đến ảo tưởng "tiến bộ"?), mà là do con người không thể thực hiện suy nghĩ đồng thời một cách thực sự (khái niệm “tương cảm” dễ gây hiểu lầm, tương cảm không phải là đồng thời, nó là sự nghịch lý ngắn ngủi của phân loại ban đầu sai lầm), tức là, tư duy vô hạn (hỗn loạn sẽ bị loại khỏi vô hạn vì hỗn loạn không hình thành kinh nghiệm và nhận thức, không ai có thể thực sự nói về hỗn loạn, cũng như không ai có thể nói thực sự về sự im lặng. Ngôn ngữ luôn rõ ràng, không tồn tại ngôn ngữ mơ hồ và hỗn loạn, vì ngôn ngữ bắt đầu từ việc xây dựng thế giới, nó như một mạng lưới mà các sợi dây và nút thắt dù nhỏ bé thế nào cũng vẫn là một sợi dây, một nút thắt) – theo cách tương tự, có thể thấy ngôn ngữ (ngôn ngữ ngoài hành động phát ngôn?) luôn là một hành vi thứ cấp bị trì hoãn, là sự mô phỏng (dù có tồn tại đối tượng hay không), tôi có thể dùng ngôn từ mà thiếu đối tượng cũng không phải là phạm trù trừu tượng (tại sao không?), như vậy, "tôi suy nghĩ về suy nghĩ của mình" không phải là điều không cần thiết. Chính trong nghĩa này, Plato nói "tất cả tri thức là hồi tưởng", và Borges viết lại từng chữ "dưới mặt trời chẳng có gì mới mẻ". Những gì xảy ra đã từng xảy ra và sẽ còn xảy ra nhiều lần không đổi; điều này không phải là bi quan định mệnh hay hư vô của Phật giáo, mà là ý niệm về “vĩnh cửu tái diễn” của Nietzsche. Chỉ cần thời gian đủ dài (câu này chỉ để nhấn mạnh, vì thời gian – thực ra không hề tồn tại), lặp lại là điều tất yếu, lặp lại đến từng chi tiết nhỏ nhất, cho đến khi một *Đôn Kihôtê* khác lại được viết ra. Điều này có liên hệ gì với sự trì hoãn nói trên? Đó là khoảng cách của ngôn ngữ không thể tách rời khỏi hành động, sự co giãn của não, sự bất động của ngôn ngữ. Khi tôi bước đi, tôi không suy nghĩ, nhưng khi khoảng cách bị xóa bỏ (sẽ luôn có một “ngày” như thế), điều gì sẽ xảy ra? Khi tôi gặp tôi, khi bóng và vật thể gặp nhau, điều gì sẽ xảy ra? Sự tiêu biến, không kém phần nào so với sự tiêu biến vũ trụ của vật chất và phản vật chất: không suy nghĩ, không phát ngôn. Khi âm thanh và tiếng vọng không còn phân biệt, thì đó là sự im lặng trước sự im lặng – ai đó nói, Beckett viết, ai đó nói rằng có người nói, và đó chính là sự im lặng, không còn là vòng tròn mà là một điểm, một điểm chích, một phi-điểm. Đó chính là sự im lặng, một khoảnh khắc, một phi-khoảnh khắc.
Học một ngôn ngữ mới, tôi đoán cũng giống như sinh con (dù tôi chưa từng sinh con), là cùng đôi mắt của đứa trẻ mà tái khám phá thế giới (đổi góc nhìn để nhìn thế giới). Chẳng hạn, khi thấy *l'amour est bleu* (tình yêu màu xanh), tôi lập tức muốn hỏi, trong tình yêu, bạn là màu gì? Trong tiếng Việt vốn dĩ đã cố định và quen thuộc, tôi sẽ không nghĩ ra câu hỏi như vậy. Chính xác hơn, đây là việc nhận thức lại mối quan hệ giữa ngôn ngữ và thế giới. Đó là lý do khi chán đời, một số người sẽ chọn sinh con hoặc học một ngôn ngữ mới.
Trước hết, mắt bạn nhìn thấy thế giới khách quan, một thế giới ổn định, hoặc ít nhất là không thay đổi trong thời gian ngắn; thế giới ấy "vẫn ở đó" - điều kiện tiên quyết để bạn muốn và có thể hiểu biết về nó. Nhưng lúc này, con người là một khoảng trống, chỉ có dòng chảy hình ảnh tràn ngập không ngừng. Rồi âm thanh xuất hiện, âm thanh đầu tiên cũng là hư không, nhưng đến âm thanh thứ hai thì giống như hình ảnh, nó là về cái khác, bắt đầu sự đặt tên. Có thể tưởng tượng, từ thị giác dù tràn đầy nhưng thực ra là rỗng chuyển sang việc đặt tên đã trải qua một thời gian vô cùng dài, trong thời gian ấy, thị giác bắt đầu phân chia thế giới, và trong ý thức, cố gắng cố định những gì đã bị chia cắt. Những mảnh vỡ/phần của thế giới đòi hỏi được chỉ định, nhưng nhiều âm thanh vẫn đang chờ đợi ý nghĩa. Những “a” nguyên thủy và “đây”, “đó” tiếp theo không thể tái tạo thế giới: bạn biết rằng có một “thế giới” ở đó, bạn đã nhìn thấy nó, và chỉ cần mặt trời và mặt trăng mọc lên, bạn vẫn nhìn thấy, nhưng bạn không thể gọi tên nó, và vì thế thế giới sẽ vẫn là một hư không, một hư không trong ý thức, cho đến khi âm thanh thiếu thốn này dần được làm đầy; các âm vị, âm tiết, từng cái tên liên kết với nhau, tạo thành ngôn từ, tạo thành hệ thống, thành một “thế giới” hoàn chỉnh và thực sự.
Nhưng rồi còn điều gì khác đã xảy ra? Bạn dùng âm thanh để giải phóng thế giới khỏi thị giác, âm thanh cũng không giam giữ được thế giới, tình hình thực tế còn tệ hơn nhiều: không phải giải phóng, không phải giam giữ, mà là – tiêu diệt. Thế giới bị phủ nhận ngay khi nó được định danh, con người trong ý thức cướp đi thế giới cũ để xây dựng thế giới mới, đây chính là khởi đầu của trừu tượng. Không phải là con người thêm vào thế giới “thực” cái gì đó ngoài thị giác để làm phong phú thế giới, mà là, mọi thế giới qua con người đều tất yếu là một vật trừu tượng, ngoài và trước trừu tượng không có gì tồn tại.
Từ ngữ xuất hiện sau đó, nhưng nó không chỉ đơn thuần là dấu vết vật chất của âm thanh/lời nói, mà đôi khi nó còn bắt chước thế giới trực tiếp, chẳng hạn như chữ tượng hình. Điều này dường như "rút ngắn" khoảng cách lịch sử giữa từ ngữ và lời nói, nó là *tượng hình*-chữ viết. Nếu vậy, phải nói rằng, vì quá gắn chặt với thị giác, loại chữ này phần nào cản trở sự phát triển của năng lực trừu tượng (sự ra đời của khoa học và toán học?). Nhưng nếu thế giới cho rằng từ ngữ giúp nó lấy lại chút thực thể từ hư vô của âm thanh (dựa trên thị giác làm tiêu chuẩn để xác định sự tồn tại và không tồn tại), thậm chí có thể tập hợp các mảnh vụn và thực thể để tái sinh, thì thế giới ấy hoàn toàn nhầm lẫn – từ ngữ đương nhiên là thể hiện lại các thực thể nội tại, nhưng hành động thực sự và không thể thu hồi của từ ngữ là tiêu diệt âm thanh. Thế giới, thế giới bị âm thanh giết chết ấy, lại một lần nữa bị tàn sát.
Bây giờ, chỉ còn từ ngữ tồn tại trong sự trống rỗng của thị giác, không còn âm thanh, không còn thế giới; chỉ còn những từ ngữ tồn tại, từ ngữ ấy tồn tại – tượng trưng cho sự trừu tượng cao nhất – Thượng Đế, và một tên gọi khác của Chúa, một tên gọi cũng bị hủy diệt: Tôi, *Moi*.
Khi chúng ta trưởng thành, có lẽ cách học ngôn ngữ của chúng ta là ngược lại: chẳng hạn như kỹ năng nghe, ta lại dựa vào chữ viết để đoán âm thanh. Đáng ra, ban đầu chúng ta nên hiểu ý nghĩa của âm thanh trước, rồi mới dùng chữ viết để ghi lại âm ấy. Âm [ã] được ghi lại bằng các ký tự như (i)ent, an, am, en, em, chứ không phải là các ký tự này tạo ra âm [ã]. Nghĩa là, cách phát âm sinh ra từ, chứ không phải từ sinh ra phát âm; từ ngữ chỉ để giúp bạn ghi nhớ âm thanh.
Điều này đặc biệt đúng với tiếng Pháp, một ngôn ngữ có cách viết quy củ đến mức ta hoàn toàn có thể trở thành một “người mù chữ” biết nói nhưng không biết đọc và viết. Trước khi chúng ta biết chữ, chúng ta đã hiểu ý nghĩa của lời nói. Ban đầu, chữ viết không có ý nghĩa; nó chỉ là biểu tượng của biểu tượng. Nhưng chữ viết dần dần tạo ra ý thức về thời gian và lịch sử. Lưu ý rằng âm thanh không có thời gian, hay nói cách khác, nó không có sự kéo dài hay tuyến tính của thời gian. Không chỉ vì âm thanh ngắn ngủi và cuối cùng sẽ biến mất mà vì âm thanh luôn ở thì hiện tại, là hiện tại. (Vậy thì tại sao lại có sự thay đổi thì? Và vì sao lại có khái niệm thời gian?) Bởi vì thời gian vẫn chưa ra đời; âm thanh không có lịch sử, không có chiều sâu; nó trước hết mang tính không gian.
Điều quan trọng hơn nữa là việc không có thời gian không phải là sự thiếu thốn của âm thanh. Thời gian không phải là nguyên thủy và thiết yếu, nghĩa là, có một “thời gian” trước khi thời gian tồn tại, một thứ không có điểm khởi đầu và không bao giờ có thể bắt đầu, và chúng ta chỉ có thể chạm đến khởi đầu của thời gian, giống như chỉ có thể chạm đến khởi đầu của tồn tại. Chúng ta không thể vượt qua ranh giới để bước vào bên ngoài của tồn tại – điều chúng ta gọi là hư vô. (Để đến được ranh giới ấy cũng đòi hỏi đủ nỗ lực và may mắn, nhưng cũng có người đi qua bằng cách tái định nghĩa hư vô thành một loại hư vô mới của riêng họ). Chính lúc này, chữ viết mới tạo ra ý nghĩa trong thời gian, một loại ý nghĩa tự phản chiếu, chữ viết gắn liền với thời gian, cũng là tồn tại với thời gian.
Vậy thì “không gian văn học” của Blanchot có phải là một điều mâu thuẫn không? Văn bản, vốn là thời gian, trở thành “không gian” bằng cách nào? Và nó có liên hệ ra sao với sự im lặng? Trước tiên, đó là sự loại bỏ thị giác (chữ viết là một thị giác đặc biệt, trong một ý nghĩa nào đó, tương đương với thị giác của hư vô). Đó là nghe (như Beckett), không phải nhìn, vì những gì mắt nhìn thấy đều là ồn ào và cũng là ảo ảnh. Chỉ có nghe, nhưng khi nghe, bạn sẽ chỉ nghe thấy sự tĩnh lặng, sự im lặng của chữ viết. Tất nhiên, những điều này là suy tưởng về bối cảnh nguyên sơ, nơi ta có thể hình dung ra chất liệu thô sơ, giản đơn của âm thanh nguyên thủy. Sau đó, âm thanh và chữ viết xoắn xuýt lấy nhau, mở rộng và đan xen. Đáng buồn là, mọi âm thanh và mọi chữ viết đều là hư vô, tự khép kín và không liên quan đến thế giới.
Thế giới này là thế giới của thị giác, là thế giới của âm thanh, nhưng chữ viết thì sao? Chữ viết biến thị giác thành âm thanh, biến âm thanh thành thị giác; nói cách khác, chữ viết biến chúng – thế giới này – thành hư không.
**Câu hỏi:** Một từ có thể mang nhiều tầng nghĩa, vậy còn một âm thanh thì sao? Có phải nó cố định không?
**Trả lời:** Khi đặt câu hỏi này, tôi vẫn đang suy nghĩ theo lối tư duy quen thuộc—bắt đầu từ chữ viết để suy ngẫm về âm thanh. Chúng ta cần đảo ngược cách tiếp cận này. Đơn giản nhất như với từ "a," tại sao nó lại có nhiều nghĩa? Điều này không phải vì bản thân nó có nhiều ý nghĩa, nhất là khi được dịch sang ngôn ngữ khác. Thực tế, nó ghi lại nhiều âm thanh—các tông giọng khác nhau. Âm "a" khi tôi buồn và âm "a" khi tôi vui tuy nghe có vẻ giống nhau nhưng mang ý nghĩa khác nhau.
Điều cốt lõi là kết nối ý nghĩa trực tiếp với âm thanh (khi suy ngẫm về ý nghĩa này, bạn đang dùng ngôn ngữ nào? Đừng dùng tiếng Việt, đừng qua trung gian, mà hãy dùng thị giác, tình huống, cảm xúc, và kích thích). Hãy xây dựng lại quá trình học ngôn ngữ từ đầu. Tiếp xúc với người khác và lặp đi lặp lại ý nghĩa này qua âm thanh. Ngôn ngữ thật ra không khó, mọi người trên trái đất đều có thể nói, trừ khi họ bị khiếm thính hoặc khiếm khuyết trí tuệ bẩm sinh. Để huấn luyện âm thanh hiệu quả, cần có sự lặp lại kết hợp với cảm xúc; đây là lý do nghe và nói đều quan trọng (lưu ý rằng ngôn ngữ sử dụng vùng ngôn ngữ của não chứ không phải vùng ghi nhớ), cũng như không gian/khung cảnh và sự hỗ trợ của các yếu tố thị giác ngoài văn tự. Đừng gắn ý nghĩa với từ ngữ đơn lẻ; thay vì chuyển qua trung gian giữa tiếng Anh - tiếng Việt - sự vật, hãy chỉ dùng tiếng Anh - sự vật. Cần tiến thêm một bước nữa: đừng dùng trung gian giữa âm thanh - chữ viết - sự vật, mà là âm thanh - sự vật. Con người đang đặt tên cho sự vật bằng âm thanh, không phải bằng chữ viết. Ví dụ, những người không biết chữ cũng vẫn đặt tên cho sự vật.
Quá trình này là như sau: trước tiên là ý thức, sau đó là ý định, kết nối với âm thanh, tiếp theo là hành động, rồi đến từ ngữ, và cuối cùng là từ ngữ trong một ngôn ngữ khác. Liệu điều này có chỉ áp dụng với những hành động có thể thấy được không? Làm thế nào để âm thanh trở nên trừu tượng? Có phải điều này chỉ xảy ra khi chữ viết xuất hiện? Về việc hình thành trừu tượng: hãy loại trừ thị giác, có lẽ nó bắt đầu từ sự mở rộng của âm thanh? Chẳng hạn, khi gặp một từ mới lạ, đừng tìm kiếm hình ảnh minh họa (các từ cụ thể), mà trong giai đoạn này, thậm chí nên cố tình cấm điều đó, thay vào đó hãy dùng từ để giải thích từ. Tức là, sự trừu tượng bắt đầu từ việc kết nối giữa âm thanh và từ ngữ (cả hai đều là những thứ không có hình dạng). Ban đầu, không có từ ngữ mà chỉ có các cử chỉ tay chân và những âm thanh mang ít ý nghĩa. Thực tế, trước thời gian, trước ngôn ngữ, thế giới tràn ngập tiếng thú rừng, tiếng hú của sói và tiếng kêu của loài khỉ.
Ngôn ngữ không phải là kiến thức, cũng không phải là “chữ nghĩa” suông; ít nhất, ban đầu không phải là như vậy. Ngôn ngữ không phải được tiếp thu như một mớ kiến thức mà được học qua việc sử dụng – tức là nói. Việc phát âm quan trọng, nhưng trong giai đoạn đầu học nói ở lớp tiếng Pháp, thầy cô không yêu cầu phải phát âm thật chuẩn, mà quan trọng hơn là dám mở miệng nói. (Dù trên mạng có người cho rằng ngôn ngữ là một quá trình sinh lý, do các cơ trong miệng và lưỡi vận động dưới sự điều khiển của hệ thần kinh. Nếu luyện nói quá sớm khi chưa có đủ đầu vào, bạn có thể mắc những lỗi sai khó sửa vì chúng dần thành thói quen.)
Ngoài ra, việc diễn đạt lại quan điểm của người khác là cách học hiệu quả, hơn là chỉ đơn thuần học thuộc lòng câu chữ của họ. Trong vài năm đọc sách, tôi thấy điều này hoàn toàn đúng: đọc xong thì dễ quên, nhưng nếu mình tóm tắt lại, kể cho người khác nghe thì sẽ nhớ lâu hơn. Đây cũng chính là phương pháp học của Feynman với các bước: (1) chọn mục tiêu, (2) dạy lại, (3) xác định chỗ hổng, (4) đơn giản hóa. Học xong, tìm ai đó để giảng giải (hoặc tự nói lại với bản thân), xác định phần còn thiếu, rồi giảng lại một lần nữa.
Quy trình học hiệu quả bao gồm nghe (đầu vào), nói (đầu ra, diễn đạt lại), đọc (nhận biết từ ngữ), và viết. Những người đạt được tiến bộ là những người cuối ngày có thể kể lại với người khác về những gì mình đã trải qua trong ngày đó.
Xem phim hoạt hình ngắn *Mémorable* với phụ đề song ngữ, tôi nhận ra rằng, dù việc học của tôi khá lộn xộn, chưa nghe được trọn vẹn một câu, tôi vẫn cố gắng hạn chế sự can thiệp của tiếng Việt. Mặc dù trong giai đoạn đầu sẽ có cảm giác tiến bộ rõ rệt, nhưng bản chất vẫn là dựa vào tiếng Việt, bao gồm cả cách học dịch từ và từng từ theo ngữ pháp đã biết. Điều tôi cần lúc này là xây dựng lại thế giới bằng một ngôn ngữ khác (ít nhất là hệ thống số cơ bản trong tiếng Pháp cũng có khả năng tái tạo này). Việc kết nối trực tiếp ngôn ngữ với đối tượng cần dần dần trở thành vô thức, thành phản xạ. Ngay từ buổi học đầu, giáo viên bản ngữ đã cấm chúng tôi nói tiếng Việt và tra từ điển – đó chính là hiệu quả mà họ muốn đạt được.
Ban đầu, chúng tôi được dạy rất nhiều về các đối tượng thường ngày như ăn mặc, sinh hoạt, nhưng tôi vốn không thích điều đó. Tôi viện cớ rằng có nhiều thứ trong tiếng Việt tôi còn không biết gọi là gì, vậy học từ này làm gì. Người ta thường nói rằng: "Những thuật ngữ này, ngay cả trong tiếng mẹ đẻ cũng khó hiểu," nhưng lại lấy đó làm ví dụ tích cực vì có người nói rằng trình độ ngôn ngữ mẹ đẻ quyết định trình độ ngoại ngữ của bạn. Giờ tôi mới hiểu, chính những đối tượng mà tôi không biết tên bằng tiếng Việt lại là những đối tượng lý tưởng nhất, vì chúng tránh được sự can thiệp mạnh mẽ của tiếng Việt (sự can thiệp này chắc chắn sẽ mạnh mẽ).
Việc tôi cần làm là dùng tiếng Pháp (nói đúng hơn, là sử dụng ý tưởng của Blanchot để cải biến thế giới của mình – vốn hình thành bởi tiếng Việt), thay vì dùng tiếng Việt (và tiếng Anh) để suy nghĩ về tiếng Pháp. Điều này đặc biệt quan trọng khi viết, nếu cứ dịch từng từ một thì tôi vẫn đang học tiếng Việt chứ không phải tiếng Pháp, không phải ngôn ngữ của tiếng Pháp. Chỉ đến khi ngôn từ và đối tượng dần dần kết nối chặt chẽ đến mức không cần dịch nữa (có khi nào đến khoảnh khắc đó không?), có lẽ một vật chỉ cho phép duy nhất một ngôn ngữ bao trùm lên nó – giây phút như ở Tháp Babel – thì tôi mới mở rộng khoảng cách giữa chúng.
Câu nói “Tôi không sợ Chúa, tôi sợ ngữ pháp” thực ra vẫn sai, bởi ngôn ngữ là hiện tượng có trước, ngữ pháp (quy luật) là thứ có sau và phục vụ ngôn ngữ (không cố định mãi mãi). Ngữ pháp thậm chí không thực sự tồn tại; chỉ có thói quen tồn tại, và thói quen rõ ràng có thể bị loại bỏ ngược lại. Để rồi nhìn ngôn từ (tôi) và thế giới (tinh tú) dần tan biến, tìm lại sự cô độc vĩnh cửu vốn luôn hiện hữu nơi đó, tồn tại giữa khoảng không vô hạn, không nơi nương tựa. Chúng ta học ngôn ngữ (tất cả các ngôn ngữ) không phải để nói (tất cả lời nói), mà là để đạt đến sự im lặng. Chúng ta đến đây không phải để trở thành con người, cũng không phải để trở thành phi nhân, sống hay chết, mà là – trở thành hư vô, xuyên qua cái vô cùng.
Một lý do khác để không dịch là: tôi vẫn đang hiểu tiếng Pháp bằng cách thay thế nó bằng tiếng Việt (theo thứ tự từ), nhưng không nên làm như vậy. Thay vào đó, cần phải xem cách mà tiếng Pháp diễn đạt và trình bày tình huống đó, xem tiếng Pháp dùng từ ngữ như thế nào để bao quanh và làm nổi bật trung tâm của nó, cái gọi là tư duy tiếng Pháp. Chắc chắn phải tránh tra từ điển tiếng Việt, và tuyệt đối không được dịch câu sang tiếng Việt để hiểu, ngay cả trong đầu cũng không được! Mọi thứ phải dừng lại ở tiếng Pháp, cái gì hiểu được thì chỉ có thể giải thích bằng tiếng Pháp, còn cái gì không hiểu thì để đó (định nghĩa không hiểu, rồi xem từ đồng nghĩa, nếu vẫn không được thì tra từ điển Pháp-Anh).
Bạn nghĩ xem, chẳng hạn như từ "ví dụ" trong tiếng Việt ( gốc từ chữ Hán) , nếu giải thích theo nghĩa đen thì bạn có thể hiểu nó có nghĩa gì không? Nó không phải chỉ là "bị" và "như" sao? Vậy "bị" và "như" có thể giải thích thế nào? "Bị" chỉ có thể có hai thứ, còn "như" là giống như, hai thứ giống nhau? Và liệu giải thích từ bằng từ có bao giờ dừng lại không? Dừng lại ở từ mà không thể tiến xa hơn nữa, lúc đó nó chỉ còn là những nét chữ, và trong tiếng Pháp, cuối cùng chỉ còn lại những chữ cái. Ngôn ngữ bản thân nó quy định rằng sẽ không có từ cuối cùng, từ ngữ với từ ngữ, ý nghĩa với ý nghĩa chỉ sẽ luôn luôn lưu chuyển, đó là nghịch lý từ điển và chuỗi vĩnh viễn trượt của các ký hiệu theo Lacan. Kết nối ngôn ngữ, thích nghi với ngôn ngữ, quen thuộc với ngôn ngữ, hòa nhập vào ngôn ngữ, nói ngôn ngữ, suy nghĩ bằng ngôn ngữ, xóa bỏ ngôn ngữ.
(Một số từ còn xuất phát từ những tác phẩm kinh điển đã hình thành ngôn ngữ và văn hóa, có nghĩa là tôi cần phải đọc và hiểu các tác phẩm kinh điển đã hình thành tiếng Pháp: La Bible, thần thoại Hy Lạp-Rôma. Lại nhớ một lần trong lớp có nhắc đến Zola, rồi tôi nói rằng Zola và vụ Dreyfus là một trong những nguồn gốc của khái niệm "intellectuals" (nhà trí thức). Giáo viên nói tôi không chắc, rồi bắt đầu kể về vụ Dreyfus. Tất nhiên là tôi không hiểu anh ấy nói gì nữa. Sau đó tôi xem sách giáo khoa của người ta, hóa ra đây là chuyện ai cũng biết, thậm chí bài viết "J'Accuse" của Zola chính là một bài mẫu học trong giờ văn học.)
Âm thanh trước âm thanh, âm thanh và ý thức-thời gian (theo Husserl), chữ viết và ý thức-thời gian (theo Flusser), âm thanh và hiện tượng (theo Derrida), vậy còn âm thanh và ý thức thì sao? Ai sẽ là người phân tích về mối quan hệ giữa âm thanh với thị giác, với xúc giác, với khứu giác và các giác quan khác? Hay là như trong tác phẩm không gian-âm thanh mang tên *Ảnh Hưởng*?
Nhưng làm sao ngôn ngữ (âm thanh) có thể kết hợp với thị giác, hay nói cách khác là được lưu lại? Và âm thanh làm sao có thể biểu hiện đối tượng (nếu như âm thanh ban đầu chỉ là sự truyền đạt cảm xúc)? Theo kinh nghiệm (vì hư vô không thể trải nghiệm được, giống như cái chết không thể trải nghiệm được, hoặc có thể nói là, hư vô không thể dùng hư vô để trải nghiệm, cũng như cái chết không thể lấy cái chết để trải nghiệm: một đêm từ chối, một đêm mở ra, một đêm dẫn dắt sang một đêm khác, một đêm trốn khỏi một đêm khác), mối liên kết ban đầu giữa âm thanh và ý nghĩa cũng khó khăn không kém như giữa chữ viết và ý nghĩa (ở đây cũng cần xem xét sự ra đời của ý nghĩa). Có thể tưởng tượng rằng âm thanh ban đầu phát ra từ cảm xúc, tiếp nối của các động tác như tay vẫy, chân nhảy, và rồi người ta nhận ra rằng cố định âm thanh có thể mang theo thông tin – nhưng thông tin từ đâu mà đến? Tại sao thông tin lại sinh ra? Điều chắc chắn là, ý nghĩa khởi nguồn từ nhu cầu tồn tại (theo Hegel, ý thức là tồn tại, hay chính là hư vô). Rõ ràng, ký hiệu (dấu hiệu hữu hình ban đầu) liên kết với ý nghĩa hiệu quả hơn âm thanh nhiều (vì chúng ta sống trong một thế giới vật chất và thị giác là trung tâm): lý do tôi dùng âm thanh để gọi vật này là “cây” là vì tôi nhìn thấy nó ở đây, và tôi cũng có thể (thậm chí sớm hơn cả việc dùng âm thanh) bẻ một nhánh cây đem về, hoặc vẽ lại hình dạng của nó – khởi nguồn của ký hiệu. Vậy âm thanh đã xen vào khi nào? Có phải là khi cần hướng đến những thứ vô hình? Đây có phải là khoảnh khắc khai sinh của sự trừu tượng? Nhưng còn có ít nhất hai loại âm thanh, trong đó có loại âm thanh sớm hơn không mang đối tượng cụ thể: tiếng giận dữ, tiếng đói, tiếng kêu trong mùa sinh sản – nhưng ta gọi loại âm thanh này là phản xạ kích thích: ta không thấy loài mèo kêu động dục mỗi ngày có khả năng trừu tượng.
Chắc chắn rằng: thời gian (ý thức) được sinh ra từ chữ viết, giờ ta cần xác định xem trừu tượng được sinh ra từ chữ viết hay từ âm thanh. Cũng cần lưu ý, điều cần khám phá không phải là âm thanh, mà là bản chất của chữ viết – quá trình viết. Lại lưu ý thêm rằng khi tôi suy nghĩ vấn đề theo trình tự trước sau, tôi đã mắc kẹt trong cái bẫy của thời gian, thậm chí là cái bẫy của thời gian duy nhất (sự đơn nhất của âm thanh và thời gian).
Ngôn ngữ không chỉ là cử động của miệng, ngôn ngữ chính là sự tồn tại, là sự biểu đạt thống nhất của cổ họng, cử động, biểu cảm, cử chỉ, động tác, cảm xúc và phản ứng. Ngôn ngữ phải nhanh, nghe, nói, đọc đều như một cái lướt qua, như một dòng chảy mạnh mẽ. Ngôn ngữ không bao giờ dừng lại.
Một độc giả trên Goodread cho rằng trang 50 trong cuốn *Infancy and History* của Agamben đã giải thích rất rõ ràng nghịch lý về nguồn gốc ngôn ngữ: thực chất, cái chúng ta cần từ bỏ chỉ là khái niệm về "nguồn gốc", bởi vì mô hình tạo ra khái niệm này đã bị khoa học tự nhiên từ lâu vứt bỏ. Ở đó, mọi thứ được sắp xếp theo dòng thời gian, với một nguyên nhân ban đầu phân chia thời gian thành trước và sau. Khái niệm nguồn gốc kiểu này là vô dụng đối với khoa học nhân văn, bởi vấn đề không phải là một "vật thể" giả định sự tồn tại của con người sau nó, mà chính vật thể ấy cấu trúc con người. "Nguồn gốc của một tồn tại như vậy không thể được lịch sử hóa, vì chính nó đang lịch sử hóa và tự nó thiết lập khả năng có một 'lịch sử'." Anh ấy nói thêm: có thể nói thêm rằng, việc truy tìm nguồn gốc chính là một chức năng của ngôn ngữ. Cũng như Lacan đã nói, "nguyên nhân" là hiệu quả của thế giới tượng trưng, và nguyên nhân thực sự xuất hiện ở nơi mà thế giới tượng trưng không còn hiệu lực.
Khi tôi bắt đầu học ngoại ngữ, tôi không muốn đi qua tiếng mẹ đẻ, tôi nghĩ điều đó sẽ làm hỏng ngoại ngữ, nhưng thực tế tôi lại phải nhờ đến ngôn ngữ mẹ đẻ, và mỗi khi làm vậy, tôi lại cảm thấy một sự hiểu biết sâu sắc: "À, hóa ra là nó nói cái này!" Tôi nghĩ mình đã bước vào, hoặc ít nhất là đã nắm bắt được thế giới. Nhưng thực tế thì sao? Có đúng như vậy không? Khi tôi sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ, tôi có thực sự hòa nhập với thế giới không? Có lẽ không. (Vậy tôi dựa vào gì để lập tức đưa ra kết luận này? Dựa vào ngôn ngữ mẹ đẻ sao? Và tôi đang rời xa điều gì? Điều gì đang rời xa điều gì?
Chẳng hạn, khi tôi nói *articulateur logique* hay *pronom*, tôi không biết đó là gì, nhưng khi tôi nói "liên từ logic" hay "đại từ", liệu tôi đã hiểu nó chưa? Đại từ là gì? Tôi không biết, chỉ có thể quay lại với ngôn ngữ chính nó, thông qua sự liên kết giữa các từ trong ngôn ngữ, tôi mới có thể hiểu được. Ngôn ngữ không chỉ ra thế giới, nó chủ yếu chỉ ra chính nó. Vậy tại sao phải học tiếng Pháp bằng tiếng Pháp? Việc học từ mới cũng vậy, sử dụng từ điển Pháp - Pháp.
(Dẫu vậy, ví dụ này có thể không chính xác vì đó là từ thuộc về lĩnh vực logic, không phải đối tượng cụ thể. Còn những từ mô tả đối tượng cụ thể thì sao? Danh từ thì thế nào?) Khi tôi sử dụng một ngôn ngữ quen thuộc và một ngôn ngữ không quen thuộc, tôi rõ ràng cảm nhận rằng chúng có khoảng cách khác nhau, và khoảng cách đó với thế giới cũng khác. Điều này là bởi tôi đã mặc định rằng chúng sẽ chỉ đến cùng một đối tượng. Dĩ nhiên, ngôn ngữ sẽ chỉ đến cùng một đối tượng, nhưng hai ngôn ngữ sẽ có cách định nghĩa và giới hạn "cùng một" đối tượng khác nhau, và tôi quên mất rằng khoảng cách này là do tôi tạo ra, tôi là người đang nói, tôi chỉ đang nói, đang tự đối thoại bằng những từ ngữ chung. Tôi có thể không nói không? Tôi không thể không nói, tôi không thể quên lời nói, như không thể quên lời thề ("Mất đi sự im lặng, nỗi ân hận của tôi không thể bù đắp"). Ngôn ngữ thúc đẩy tôi, xé tôi, nhưng nó không đặt tôi vào thế giới: cái khoảng cách mà tôi cảm nhận không phải là khoảng cách giữa ngôn ngữ và thế giới, cũng không phải khoảng cách giữa hai ngôn ngữ, mà là khoảng cách bên trong ngôn ngữ, là khoảng cách giữa các từ trong ngôn ngữ mà tôi tạo ra. Chỉ khi tôi thực sự học được những từ này, cảm giác về khoảng cách này mới biến mất, và tôi mới thực sự "vào thế giới". Nhưng tất nhiên, đó là ảo giác, tôi sẽ không bao giờ vào được thế giới, cái tôi vào chỉ là thế giới mà ngôn ngữ tạo ra, tôi vào trong ngôn ngữ, tôi xóa bỏ không phải khoảng cách giữa ngôn ngữ và thế giới, không phải tôi và thế giới, cũng không phải tôi và bạn, mà chỉ là khoảng cách giữa các từ với nhau trong ngôn ngữ — ngôn ngữ nói, nhưng ngôn ngữ không nói trong thế giới, cũng không nói về thế giới, ngôn ngữ chỉ nói về ngôn ngữ, nói chính nó. "Không phải tôi đang nói, mà là ngôn ngữ đang nói." Nhưng ngôn ngữ sẽ luôn như vậy, và nó đã nói như vậy: Ngôn ngữ nói: Thế giới tồn tại, bạn cũng tồn tại.
Liệu việc nắm bắt thế giới bằng một ngôn ngữ ngoài tiếng mẹ đẻ có phải chỉ là một ảo tưởng đẹp đẽ không? Ít nhất trong ngắn hạn, có lẽ là như vậy: bề ngoài tôi từ chối sự can thiệp của tiếng Việt, cố gắng tiếp cận đối tượng trực tiếp bằng tiếng Pháp, nhưng thực tế tôi không thực sự thành công, vì những gì tôi tiếp cận không phải là đối tượng nguyên thủy, mà là những đối tượng đã được hình thành sẵn theo cấu trúc của tiếng Việt, những im lặng đã có từ trước. Thực tế, tôi không thể hoàn toàn không sử dụng bất kỳ ngôn ngữ nào; tôi chọn tiếng Anh, một ngôn ngữ cũng mơ hồ như vậy, và tôi nhờ tiếng Anh để định vị và xác định. Ở đây ta cũng có thể thấy rằng, điều đầu tiên ta cần làm là liên kết âm thanh và hình ảnh cố định (viết) với ý nghĩa cố định và ổn định, nói cách khác, ngôn ngữ trước tiên là để định nghĩa, nhưng thực tế điều này xảy ra như thế nào? Đó có phải là sự giới hạn của chính bản thân? Vì việc xây dựng đồng thời cũng là sự lựa chọn và loại bỏ, sự khác biệt chỉ xuất hiện trong ý thức của bạn (có thể chắc chắn đó là ý thức cá nhân chứ không phải ý thức tập thể không? Không thể). Điều đầu tiên hiện ra trong ý thức là ngôn ngữ ấy thôi (câu này giả định rằng có sự khác biệt giữa các ngôn ngữ, tức là có sự phân biệt, giả sử chúng ta cho rằng ngôn ngữ ≈ tồn tại vậy thì ngôn ngữ là gì, còn tồn tại là gì?). Nếu tôi không nói nữa, tôi không nói bất kỳ ngôn ngữ nào nữa... ngoài ngôn ngữ là gì? Im lặng – và tại sao ngay lập tức im lặng lại gắn liền với hỗn loạn thay vì với sự trống rỗng? – nó đã luôn chờ đợi ở đó. Đây cũng là một trong những lý do tôi lưỡng lự khi dùng tiếng Việt để học tiếng Pháp.
Cần lưu ý thêm: “tồn tại” đã là một từ, nếu không bắt đầu từ từ ngữ, thì cũng sẽ kết thúc trong từ ngữ. "Thời gian", "con người" chỉ là từ ngữ, “bạn” và “tôi” cũng vậy. Giống như một ngày nào đó, tôi lại ngồi ở cùng một cái bàn, nhìn qua cùng một khung cửa sổ, nhưng khác biệt là hôm đó tôi trải nghiệm sự không tồn tại của thời gian: chúng ta chỉ là những chuyển động tương đối vô nghĩa mà thôi. "Thực ra, chúng ta… chỉ là những bóng hình." Cùng một vấn đề: dùng ngôn ngữ này để giải thích chính ngôn ngữ này, những thực thể và hành động còn có thể nói được, vậy những từ ngữ trừu tượng thì sao, làm sao để giải thích và hiểu chúng? Khi còn nhỏ, tôi đã hiểu những từ trừu tượng này như thế nào? Suy nghĩ về điều này có thể giúp ta hiểu tại sao con người phát triển tư duy trừu tượng. Ở đây có một cái bẫy: không phải từ ngữ trừu tượng mới là trừu tượng, bản thân ngôn ngữ đã là trừu tượng rồi.
Vấn đề trừu tượng mà tôi đang suy nghĩ thực ra chủ yếu được thể hiện qua câu nói, tức là khi con người bắt đầu kết nối hai sự vật, sự trừu tượng đã tồn tại, đặc biệt là câu này: "Tôi là." Và đó chính là ngữ pháp, cách tổ chức. Nhưng đây là kết quả hay nguyên nhân của sự trừu tượng? Ý nghĩa của câu không nằm ở việc học từ đơn, vì vậy dễ rơi vào một ngôn ngữ khác, mà phải bắt đầu từ câu, vì đó là một câu có nghĩa. Có thể đối với ngôn ngữ, điều quan trọng không phải là nhớ bao nhiêu từ, mà là nhớ bao nhiêu câu: khi nói, ta không nói từng từ mà là nói thành câu. Khi nào thì một đứa trẻ được coi là biết nói? Khi nó có thể nói câu và phản ứng với câu. Cũng có những nhà văn với vốn từ vựng rất “nghèo nàn,” chẳng hạn như Beckett. Nếu thực sự không thể vượt qua ngôn ngữ khác, chỉ có thể là đủ quen thuộc, phản ứng ngay lập tức mà không cần qua ngôn ngữ đó nữa.
%20M%E1%BB%A5c%20%C4%91%C3%ADch%20Thi%E1%BA%BFt%20k%E1%BA%BF%20T%C3%ADnh%20nghi%C3%AAm%20ng%E1%BA%B7t%20c%E1%BA%A5p%20b%E1%BA%ADc%20K%E1%BB%B9%20thu%E1%BA%ADt%20%20Logic%20T%C3%A1c%20ph%E1%BA%A9m%20ngh%E1%BB%87%20thu%E1%BA%ADt%20%20T%C3%A1c%20ph%E1%BA%A9m%20ho%C3%A0n%20ch%E1%BB%89nh%20Kho%E1%BA%A3n%20(1).png)
